| BÔNG HỒNG DÙ GỌI TÊN NÀO: Thiên Tình Sử Romeo và Juliet PHẠM TRỌNG LỆ sưu khảo và dịch “What’s in a name? That which we call a rose By any name would smell as sweet.” (Shakespeare’s Romeo and Juliet, Act II, scene ii) Bông hồng dù gọi tên nào, Thì hoa cũng vẫn ngạt ngào thơm tho. (Tiếp theo Cỏ Thơm 41 và hết) IV. Hai cảnh đáng nhớ của vở bi-kịch: Hồi II, cảnh ii, câu 1-106: Cảnh ở bao lơn ngoài phòng ngủ của Juliet (Trong khi Juliet nói một mình, thì Romeo nghe lén.) [Act II, Scene ii, lines 1-106 ] ROMEO (coming forward) He jests at scars that never felt a wound. [Enter Juliet above at a window] But soft! What light through yonder window breaks? It is the East, and Juliet is the sun. Arise, fair sun, and kill the envious moon, Who is already sick and pale with grief That thou, her maid, art far more fair than she. Be not her maid since she is envious. Her vestal livery is but sick and green, And none but fools do wear it. Cast it off. It is my lady. O, it is my love! O, that she knew she were! She speaks, yet she says nothing. What of that? Her eye discourses; I will answer it. I am too bold. ‘Tis not to me she speaks. Two of the fairest stars in all the heaven, Having some business, do entreat her eyes To twinkle in their spheres till they return. What if her eyes were there, they in her head? The brightness of her cheek would shame those stars As daylight doth a lamp; her eye in heaven Would through the airy region stream so bright That birds would sing and think it were not night. See how she leans her cheek upon her hand. O that I were a glove upon that hand, That I might touch that cheek! ROMEO [Từ vườn cây của gia đình Capulet, Romeo bước ra, thoáng nghe nói nàng yêu mình. (Mercutio) diễu về những vết thương lòng mà chưa từng bị trúng tên của thần ái tình Cupid. [Lúc đó Juliet bước ra bao lơn nhìn xuống vườn] Nhưng hãy yên lặng! Ánh sáng nào le lói trên cửa sổ kia? Đó là phương đông, và Juliet là mặt trời mới mọc. Nhô lên đi! Mặt trời yêu dấu, và hãy sáng lòa lên để che mặt trăng ghen tuông đang bịnh và xanh xao vì buồn [Thần mặt trăng Diana tượng trưng sự trinh trắng và là thần hộ mệnh cho các trinh nữ; Romeo ví Juliet như trinh nữ theo hầu Diana.] Mặt trăng lu mờ đi vì em đẹp hơn. Em đừng làm trinh nữ hầu hạ thần mặt trăng vì nàng ghen tức. Tấm áo trinh trắng của nàng làm nàng trông bịnh hoạn và xanh xao. Chỉ có những tên hề mới bận tấm áo đó. Hãy bỏ áo ấy đi! Chính là Juliet của ta kìa. Ôi, người ta yêu dấu! Ôi, giá nàng biết vậy! Nàng đang nói mà ta không nghe thấy gì cả. Thế nghĩa là gì? Mắt nàng nhìn quanh; ta phải lên tiếng với nàng. Ta liều quá. Nàng đâu có nói với ta. Khi hai vì sao sáng nhất bầu trời nài xin mắt nàng chiếu sáng thay cho chúng trên quĩ đạo để chúng phải chạy đi lo chuyện khác. [Theo hệ-thống thiên văn Ptolemy, mà người thời đó tin tưởng, thì tinh tú được mang trên quĩ đạo vòng quanh trái đất ở trung tâm vũ trụ bằng những tinh cầu thủy tinh.] Ví thử như mắt nàng ở trên bầu trời và tinh tú ở trên đầu nàng? Hào quang trên đôi má nàng sẽ làm lu mờ tinh tú Như ánh sáng ban ngày làm mờ ánh đèn dầu le lói. Mắt nàng trên bầu trời sẽ tỏa sáng thật rõ khiến chim chóc cất tiếng hót vì tưởng ánh sáng của nàng là ban ngày. Hãy nhìn xem nàng đang dựa má trên bàn tay. Ôi, ước sao ta là chiếc bao tay của nàng để ta có thể vuốt ve đôi má đó! JULIET Ay me. ROMEO [aside] O, speak again, bright angel, for thou art As glorious to this night, being o’ver my head, As is a wingèd messenger of heaven Unto the white-upturnèd wond’ring eyes Of mortals that fall back to gaze on him When he bestrides the lazy puffing clouds And sails upon the bosom of the air. JULIET Chao ơi! ROMEO [Nói một mình] Nàng cất tiếng. Ôi, hãy nói lên nữa đi, nàng tiên rạng ngời hào quang, Vì đêm nay nàng lộng lẫy, phía trên đầu ta, Như thiên thần có cánh từ trời phái xuống Đoái nhìn kẻ phàm trần ngửa ra đằng sau để ngước mắt trắng kinh ngạc nhìn lên, Khi thiên thần cưỡi mây nhẹ lãng đãngï Lướt trong lòng khí quyển. JULIET O Romeo, Romeo, wherefore art thou Romeo? Deny thy father and refuse thy name, Or, if thou wilt not, be but sworn my love, And I’ll no longer be a Capulet. ROMEO [aside] Shall I hear more, or shall I speak at this? JULIET ’Tis but thy name that is my enemy. Thou art thyself, though not a Montague. What’s Montague? It is not hand, nor foot, Nor arm, nor face, nor any other part Belonging to a man. O, be some other name! What’s in a name? That which we call a rose By any other word would smell as sweet. So Romeo would, were he not Romeo called, Retain that dear perfection which he owes Without that title. Romeo, doff thy name, And, for thy name, which is no part of thee, Take all myself. JULIET Romeo, chàng hỡi, Romeo! Tại sao chàng lại mang tên Romeo? Hãy từ cha chàng, hãy khước họ chàng; Hay, nếu chàng không muốn vậy, thì chỉ cần thề yêu em, Là em sẽ không còn là đứa con của dòng họ Capulet nữa. ROMEO [nói riêng mình nghe] Ta nghe thêm nàng nói, hay ta nên trả lời nàng? JULIET Chỉ có tên chàng là kẻ thù của em; Chàng vẫn là chàng, dù chàng không phải là người trong họ Montague. Tên Montague là gì? Tên đó đâu có phải xương thịt, như bàn tay, bàn chân, Cánh tay, khuôn mặt hay bất cứ bộ phận nào của người! Chàng hãy mang tên khác! Trong tên có gì mà quan hệ vậy? Bông hồng dù gọi tên nào, Thì hoa cũng vẫn ngạt ngào thơm tho. Nên Romeo, dù cho chàng không còn mang tên Romeo, Thì chàng vẫn còn giữ vẻ tuyệt-vời đáng yêu mà chàng có Dù không mang tên ấy. Romeo, hãy lột tên chàng đi; Và để đổi cái tên không thuộc về chàng, Xin dâng chàng toàn thân em. ROMEO I take thee at thy word. Call me but love, and I’ll be new baptized. Henceforth I never will be Romeo. ROMEO [từ nãy nấp kín, bây giờ mới lộ diện.] Ta tin lời nàng nói. Chỉ cần gọi ra là người yêu, là ta sẽ được ban tên thánh lần nữa. Từ giờ trở đi ta sẽ từ bỏ tên Romeo. JULIET What man art thou, thus bescreened in night, So stumblest on my counsel? ROMEO By a name I know not how to tell thee who I am. My name, dear saint, is hateful to myself Because it is an enemy to thee. Had I it written, I would tear the word. JULIET Ai đó? Ai nấp trong bóng tối nghe trộm ý thầm của em? ROMEO Ta không muốn dùng tên ta cho nàng hay ta là ai. Tên ta, hỡi nàng tiên thân yêu, thật là cái tên ta cũng ghét, Vì tên đó là kẻ thùø của nàng. Nếu viết tên ấy ra, thì ta cũng muốn xé phăng đi. JULIET My ears have yet not drunk a hundred words Of thy tongue’s uttering, yet I know the sound. Art thou not Romeo, and a Montague? ROMEO Neither, fair maid, if either thee dislike. JULIET Tai em chưa được rót trăm lời chàng nói, nhưng em đã nhận ra giọng chàng. Có phải chàng là Romeo, người thuộc họ Montague phải không? ROMEO Thưa không, chẳng phải tên nào, tiểu thư yêu dấu, nếu hai cái tên đó đều làm nàng không ưa. JULIET How cam’st thou hither, tell me, and wherefore? The orchard walls are high and hard to climb, And the place death, considering who thou art, If any of my kinsmen find thee here. ROMEO With love’s light wings did I o’erperch these walls, For stony limits cannot hold love out, And what love can do, that dares love attempt. Therefore thy kinsmen are no stop to me. JULIET Hãy nói cho em biết, làm sao chàng vào đây được, và sao lại làm vậy? Tường quanh vườn cây vừa cao vừa khó trèo. Chàng là người họ Montague như vậy, ngộ họ hàng em mà biết chàng ở đây thì chàng chỉ có chết. ROMEO Nhờ đôi cánh nhẹ của tình yêu nên ta bay qua những bức tường này. Tường đá chẳng thể ngăn không cho tình yêu lọt vào. Khi đã yêu thì tình yêu dám liều làm mọi thứ. Vậy nên người trong họ em chẳng thể cản được ta. JULIET If they see thee, they will murder thee. ROMEO Alack, there lies more peril in thine eye Than twenty of their swords. Look thou but sweet, And I am proof against their enmity. JULIET Nếu họ nhà em thấy chàng ở đây, chúng sẽ giết chàng. ROMEO Ôi, trong mắt nàng còn nhiều nguy hiểm Hơn hai mươi thanh gươm của người trong dòng họ nàng. Nàng chỉ dịu dàng nhìn ta, Là ta sẽ trở thành mình đồng da sắt chống mọi thù địchø. JULIET I would not for the world they saw thee here. ROMEO I have night’s cloak to hide me from their eyes, And, but thou love me, let them find me here. My life were better ended by their hate Than death proroguèd, wanting of thy love. JULIET Dù cho có mọi vật trên đời này, em cũng không muốn chúng thấy chàng ở đây. ROMEO Ta có màn đêm che mắt chúng khiến chúng chẳng thấy được ta, Và, nếu như em chẳng yêu ta, thì cứ để chúng tìm thấy ta ở đây. Thà đời ta chấm dứt bằng sự hằn thù của họ, Còn hơn là được hoãn chết mà thiếu tình yêu của em. JULIET By whose direction found’st thou out this place? ROMEO By love, that first did prompt me to inquire. He lent me counsel, and I lent him eyes. I am no pilot; yet, wert thou as far As that vast shore washed with the farthest sea, I should adventure for such merchandise. JULIET Ai chỉ cho chàng tìm ra chốn này? ROMEO Tình yêu trước tiên thúc ta dò hỏi. Tình yêu ban cho ta lời khuyên, và ta cho tình yêu cặp mắt đi tìm. Ta không phải là nhà hàng hải, nhưng để chiếm được em thì: Dù em trôi giạt bờ xa, Biển sâu cũng lội, can qua chẳng sờn. JULIET Thou knowest the mask of night is on my face, Else would a maiden blush bepaint my cheek For that which thou hast heard me speak tonight. Fain would I dwell on form; fain, fain deny What I have spoke. But farewell compliment. Dost thou love me? I know thou wilt say “Ay,” And I will take thy word. Yet, if thou swear’st, Thou mayst prove false. At lovers’ perjuries, They say, Jove laughs. O gentle Romeo, If thou dost love, pronounce it faithfully. Or, if thou thinkest I am too quickly won, I’ll frown and be perverse and say thee nay, So thou wilt woo, but else not for the world. In truth, fair Montague, I am too fond, And therefore thou mayst think my havior light. But trust me, gentleman, I’ll prove more true Than those that have more coying to be strange. I should have been more strange, I must confess, But that thou overheard’st ere I was ware My true-love passion. Therefore pardon me, And not impute this yielding to light love, Which the dark night hath so discoverèd. JULIET Chàng biết bóng đêm che khuôn mặt em, Nếu không thì chàng sẽ thấy má em đỏ bừng Vì thấy chàng nghe được những lời em thổ lộ đêm nay. Em cũng muốn giữ tư cách và sẵn sàng chối những điều em đã nói, Nhưng mà thôi, bỏ qua tư cách lịch sự. Chàng yêu em không? Em biết chàng sẽ nói “Có,” Và em sẽ tin lời chàng. Tuy nhiên, nếu chàng thề với em, thì chàng có thể bị chứng tỏ là thề dối. Người ta nói, khi những kẻ yêu nhau thề như “cá trê chui ống,” thì thần Jupiter phá lên cười. Ôi, chàng Romeo phong nhã, Nếu thực lòng yêu em, hãy nói thật cho em biết. Còn nếu chàng nghĩ em dễ bị xiêu lòng, thì em sẽ cau mày nhăn mặt, làm khó, từ chối để chàng phải theo đuổi, nài nỉ tán tỉnh. Nếu không thì dù có mọi vật trên đời, em cũng chẳng làm vậy. Nói thật chàng nghe, chàng Montague yêu dấu, vì em quá yêu chàng nên chàng có thể cho rằng tư cách em không đoan trang. Nhưng tin em đi, chàng ơi, em sẽ chứng tỏ còn chung thủy hơn những cô gái vờ e-lệ để ra vẻ dè dặt. Em thú nhận, lẽ ra em nên dè dặt và làm cao hơn, Nhưng chàng đã nghe lời thổ lộ tình yêu chung thủy của em, trong khi em không biết chàng nghe thấy. Nên hãy tha lỗi cho em, và đừng nghĩ lầm rằng em xiêu lòng dễ dàng, chỉ vì tình yêu phóng túngï mà đêm tối đã tiết lộ. => Đêm Vĩnh Biệt (Hồi III, cảnh v, từ câu 1-40). Sau khi bí mật làm lễ cưới, Romeo được người vú nuôi của Juliet giúp, tới phòng ngủ của Juliet. Hai người qua đêm đầu tiên như vợ chồng, trước khi Romeo đi đầy ở Mantua. Hai người đang đứng bên song cửa. Đoạn này là lúc sau khi hai người đã qua đêm bên nhau, Juliet lần đầu tiên gọi Romeo là “love” và Romeo gọi Juliet là “my soul.”ù JULIET Will thou be gone? It is not yet near day. It was the nightingale, and not the lark, That pierced the fearful hollow of thine ear. Nightly she sings on yond pomegranate tree. Believe me, love, it was the nightingale. JULIET Chàng phải đi bây giờ ư? Trời chưa sáng đâu. Đó là tiếng chim họa mi, chứ không phải tiếng chim sơn ca Làm chói tai chàng và làm chàng lo. Đêm nào nó cũng hót trên cây lựu ngoài kia. Người yêu hỡi, hãy tin em, đó là tiếng chim họa mi. ROMEO It was the lark, the herald of the morn, No nightingale. Look, love, what envious streaks Do lace the severing clouds in yonder east. Night’s candles are burnt out, and jocund day Stand tiptoe on the misty mountain tops. I must be gone and live, or stay and die. ROMEO Đó là tiếng chim sơn ca, con chim hót báo trước ban mai, Chứ không phải tiếng chim họa mi. Này, em hãy xem, người yêu hỡi, Ánh sáng ban ngày hiểm độc xuyên qua những áng mây ở phía Đông đằng xa. Những ngôi sao đã lặn, và ngày vui tươi Đang nhón gót trên đỉnh núi mờ sương. Ta phải đi thì mới sống, chứ ở lại thì chết. JULIET Yond light is not daylight, I know it, I. It is some meteor that the sun exhaled To be to thee this night a torchbearer And light thee on thy way to Mantua. Therefore stay yet. Thou need’st not to be gone. JULIET Ánh sáng ấy không phải là ánh sáng ban ngày đâu, em biết mà. Đó là một vì sao băng từ mặt trời bốc ra, là kẻ mang đuốc Soi đường cho chàng đi đầy ở Mantua. Nên xin chàng nán lại. Chàng không cần phải đi ngay. ROMEO Let me be ta’en; let me be put to death. I am content, so thou wilt have it so. I’ll say yon gray is not the morning’s eye; ‘Tis but the pale reflex of Cynthia’s brow. Nor that is not the lark whose notes do beat The vaulty heaven so high above our heads. I have more care to stay than will to go. Come death, and welcome. Juliet wills it so. How is’t, my soul? Let’s talk. It’s not day. ROMEO Thôi, cứ để chúng bắt ta! Cho chúng giết ta! Ta bằng lòng chấp nhận, nếu em muốn vậy. Ta muốn nói là tia sáng mờ ở đằng xa kia không phải là ánh ban mai; Đó chỉ là ánh trăng mờ phản chiếu. Và đó chẳng phải là tiếng con sơn ca vút lên tận bầu trời, trên đỉnh đầu chúng ta. Ta muốn ở lại hơn là muốn đi. Thần chết, hãy lại đây! Ta đón ngươi! Juliet muốn ta nán lại. Người yêu ơi, em thấy trong người thế nào? Mình hãy trò chuyện. Chưa sáng đâu. JULIET It is, it is. Hie hence, begone, away! It is he lark that sings so out of tune, Straining harsh discords and unpleasing sharps. Some say the lark makes sweet divison. This doth not so, for she divideth us. Some say the lark and loathèd toad changed eyes. O, now I would they had changed voices too, Since arm from arm that voice doth us affray, Hunting thee hence with hunt’s-up to the day. O, now be gone! More light and light it grows. JULIET Sáng thật rồi! Chàng hãy đi đi! Đi ngay đi! Đó là con chim sơn ca hót lạc điệu, với những âm chói tai. Có kẻ nói chim sơn ca hót những tiếng êm dịu; Con chim này thì không, vì nó chia cách đôi ta. Có kẻ bảo chim sơn ca đã đổi mắt nó với mắt con cóc đáng ghét; Em ước sao bây giờ chúng đổi giọng cho nhau nữa. Vì tiếng chim sơn ca phân cách đôi tay chúng ta, Tiếng chim sơn ca thúc chàng đi như tiếng ca ban mai đánh thức thợ săn. Ôi, chàng đi ngay đi. Trời mỗi lúc một sáng rồi. ROMEO More light and light, more dark and dark our woes! [Enter Nurse hastily] ROMEO Bình minh đã ló rạng rồi, Sầu thêm dằng dặc chẳng nguôi chút nào. [Enter Nurse hastily] NURSE Madam! JULIET Nurse! NURSE Your lady mother is coming to your chamber. The day is broke; be wary, look about. [She exits] JULIET Then window, let day in, and let life out. BÀ VÚ NUÔI [chạy vội vào phòng] Tiểu thư ôi! JULIET Chuyện gì thế, vú? BÀ VÚ NUÔI Lệnh bà sắp đến phòng tiểu thư. Sáng rồi. Coi chừng. [Bà vú nuôi ra khỏi phòng] JULIET Vậy thì, cửa sổ ơi! Mở ra cho ánh sáng vào, Để cho mạch sống dạt-dào thoát đi. V. Chú Thích Thêm -Kịch chuyển rất nhanh: Các biến cố xẩy ra trong vòng một tuần. Romeo và Juliet gặp nhau hôm chủ nhật, ngày hôm sau bí mật làm lễ thành hôn ở nhà thờ, và chết vào hôm thứ sáu. Từ một chàng trai mê gái (nàng Rosaline), Romeo trở thành một ngưòi tình, một người chồng (nhận đi đầy, chịu trách nhiệm). Truyện tình bi thảm của hai người đã giúp cho hai họ quên thù xưa. -Nhạc phổ theo kịch: Ngưòi ưa nhạc cổ điển thường nghe: “Romeo and Juliet” của Hector Berlioz làm năm 1838, và bản hòa tấu của P.I. Tchaikovsky “Romeo and Juliet Fantasy Overture,” viết năm 1864. Độc giả ưa thích ballet có thể xem vũ cổ điển do Serge Prokofiev soạn năm 1936. -Thăm Verona: Du khách sang Ý chơi –nếu đến thăm Verona, không nên đi trùng vào “Ngày Tình yêu” Valentine’s Day vì đông du khách–nhân tiện, có thể thăm những nơi đáng chú ý như căn nhà có bao lơn bên ngoài phòng của Juliet và cái quách của Juliet (sarcophagus) bằng đá đỏ, xây từ thế kỷ 13. Tên tiếng Ý của Juliet là Guilietta. Muốn xem 40 tấm hình mầu thắng cảnh ở Verona, xin vào địa chỉ trên Internet http://www.virtourist.com/europe/verona/index.html -Những câu đáng nhớ trong vở kịch: -A pair of star-crossed lovers… (Trong phần Đồng ca Mở đầu): Một cặp tình nhân mệnh yểu. -Lady, by yonder blessèd moon I vow, That tips with silver all these fruit-tree tops— (Lời Romeo, hồi II, cảnh ii, câu 107-108) Thưa tiểu thư, kẻ này xin thề trước vừng trăng sáng Đang đổ ánh bạc trên những ngọn cây ăn quả này– -O, swear not by the moon, th’ inconstant moon, That monthly changes in her circled orb, Lest that thy love prove likewise variable. (Lời Juliet, Hồi II, cảnh ii, câu 109-111) Xin đừng thề trước vừng trăng, vừng trăng thay lòng đổi dạ, Mỗi tháng một lần, nó thay đổi trong quĩ đạo tròn của nó. Em sợ tình chàng cũng đổi thay như vậy -Good night, good night! Parting is such a sweet sorrow That I shall say good night till it be morrow. (Lời Juliet, Hồi II, cảnh ii, câu 185-186) Chúc chàng ngủ yên, chúc chàng ngủ yên! Chia tay thật là một nỗi sầu êm dịu Khiến em muốn chúc chàng ngủ yên từ giờ đến sáng. -Then window, let day in, and let life out. (Lời Juliet, Hồi III, cảnh v, câu 41) – For never was a story of more woe Than this of Juliet and Romeo. (Lời Ông Hoàng Escalus, hồi V, cảnh iii, câu 309-310) Chưa từng thấy có truyện tình nào thảm thương hơn, Truyện của nàng Juliet và chàng Romeo. -Sách tham khảo dễ kiếm: – Boyce, Charles. Shakespeare A to Z . New York: Bantam Doubleday Dell Publishing Company, 1990. Giá $7.95. – Crystal, David and Ben Crystal. Shakespeare’s Words: Glossary & Language Companion. London: Penguin Books, 2002. – Shakespeare, William. The Tragedy of Romeo and Juliet, edited by Barbara A. Mawat and Paul Werstine. New York: Washington Square Press, 1992. Giá $18.95 – Shakespeare, William. Romeo and Juliet, edited by Jill L. Levenson. Oxford, UK: Oxford University Press, 2000. Giá $10.95. (Viết xong tại Virginia, 1/1/97; sửa lại 10/2/07 – PTL) |
chúc mừng tác phẩm mới 